تاریخچه رجشمار در فرش‌بافی ایران

فرش‌بافی یکی از قدیمی‌ترین هنرها در ایران است که پیشینه‌ای چندین هزار ساله دارد. رجشمار به‌عنوان یک مفهوم از دیرباز در فرش‌بافی ایرانی مورد استفاده قرار می‌گرفت. این واحد اندازه‌گیری، از طریق نسل‌ها انتقال یافته و در طول تاریخ تکامل پیدا کرده است.

در طول تاریخ، فرش‌های دستباف ایرانی با رجشمار بالا به‌عنوان نمادی از کالای لوکس و اشرافی شناخته می‌شدند. این فرش‌ها نه‌تنها در داخل ایران بلکه در بازارهای بین‌المللی نیز بسیار مورد توجه قرار می‌گرفتند. رجشمار فرش‌های ایرانی یکی از ویژگی‌هایی است که باعث شده این فرش‌ها به یکی از گران‌ترین و ارزشمندترین آثار هنری در جهان تبدیل شوند.

رجشمار فرش دستباف

رَج‌شمار (یا رجشمار) یکی از معیارهای مهم در ارزیابی فرش‌های دستباف است که نشان‌دهنده تعداد گره‌هایی است که در یک واحد مشخص از فرش زده شده‌اند. محاسبه دقیق رجشمار فرش دستباف نیازمند توجه و مهارت است. این واحد بر اساس سانتی‌متر اندازه‌گیری می‌شود. به عبارت دیگر، رجشمار تعداد گره‌هایی است که در ۷ یا ۶.۵ سانتی‌متر عرض فرش (با توجه به منطقه بافت) زده شده باشد.

رجشمار بالاتر به معنای تعداد گره‌های بیشتر و در نتیجه بافت ریزتر و ظریف‌تر است. فرش‌هایی با رجشمار بالا معمولاً ظرافت بیشتری دارند و به دلیل زمان و زحمات بیشتری که در بافت آن‌ها صرف می‌شود، قیمت بالاتری دارند. فرش‌های با رجشمار بالا، اغلب دارای طرح‌های پیچیده‌تر و پرجزییات‌تری هستند و بافت آن‌ها زمان و تلاش بیشتری نیاز دارد.

روش محاسبه رجشمار فرش دستباف

برای محاسبه رجشمار فرش، ابتدا یک بخش کوچک از فرش، معمولاً ۷ سانتی‌متر از عرض، انتخاب می‌شود. سپس تعداد گره‌های موجود در این بخش شمارش می‌شود. این عدد نمایانگر رجشمار فرش است. برای محاسبه دقیق‌تر، می‌توان این اندازه‌گیری را در بخش‌های مختلف فرش انجام داد تا میانگین دقیقی از رجشمار کل فرش به دست آید.

روش دیگر محاسبه، استفاده از ابزارهای خاصی است که به صورت یک شابلون روی فرش قرار می‌گیرند و به کمک آن‌ها تعداد گره‌ها به راحتی در یک محدوده مشخص اندازه‌گیری می‌شود. محاسبه رجشمار به ویژه برای ارزیابی کیفیت فرش‌های نفیس اهمیت زیادی دارد، زیرا نشان‌دهنده مهارت بافنده و میزان دقتی است که در فرآیند بافت به کار رفته است.

مثال:

• فرشی با رجشمار ۳۰ یعنی در هر ۷ سانتی‌متر از عرض آن، ۳۰ گره زده شده است.

• فرشی با رجشمار ۶۰ به معنای وجود ۶۰ گره در هر ۷ سانتی‌متر است که این فرش نسبت به قبلی ریزبافت‌تر خواهد بود.

تفاوت‌های رجشمار در انواع مختلف فرش دستباف 

رجشمار در انواع مختلف فرش‌های دستباف، بر اساس منطقه بافندگی و سبک بافت، تفاوت‌های چشمگیری دارد. برای مثال، در فرش‌های شهری که بیشتر در مناطقی مانند اصفهان، قم و تبریز بافته می‌شوند، رجشمار معمولاً بالاتر است. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد فرش‌های اصفهان و ویژگی‌های آن، به مقاله فرش دستباف اصفهان مراجعه کنید. این فرش‌ها به دلیل طرح‌های پیچیده‌تر و استفاده از نخ‌های نازک‌تر که ماشین‌‌ریس هستند،به رجشمار بالاتری نیاز دارند تا جزئیات نقوش به دقت نمایش داده شوند. فرش‌های شهری باکیفیت، به دلیل تراکم بالا و ظرافت بافت، قیمت بالاتری نیز دارند. در این فرش‌ها، رجشمار می‌تواند از ۴۰ تا حتی ۸۰ گره در هر ۷ سانتی‌متر باشد که نشانه‌ای از دقت و هنرمندی بافندگان است. برای خرید فرش‌های باکیفیت تبریز، از فرش‌های تبریز ما دیدن کنید.

در مقابل، فرش‌های عشایری و روستایی معمولاً رجشمار کمتری دارند. فرش‌هایی که توسط عشایر بافته می‌شوند، به دلیل کاربرد پشم دستریس و طرح‌های هندسی و ساده‌تر، دارای رجشمار کمتری هستند. این فرش‌ها اغلب با رجشمار حدود ۱۵ تا ۳۰ گره در هر ۷ سانتی‌متر بافته می‌شوند. اگر به دنبال خرید فرش‌های عشایری با طرح‌های ساده و اصیل هستید، می‌توانید به فروشگاه خانه دیدار سر بزنید و از تنوع فرش‌های دستباف عشایری دیدن کنید. بافت این فرش‌ها سریع‌تر است و این تفاوت‌های رجشمار نشان‌دهنده تنوع سبک‌ها و نیازهای مختلفی است که در مناطق مختلف ایران برای فرش‌های دستباف وجود دارد.

رجشمار و تأثیر آن بر طرح و نقش فرش

رجشمار نقش مستقیمی بر جزییات و ظرافت طرح و نقش فرش دارد. فرش‌های با رجشمار بالا این امکان را به بافنده می‌دهند که نقوشی منحنی، پیچیده و جزئیاتی ظریف را ایجاد کند. این نوع فرش‌ها به‌ویژه در مناطقی مانند اصفهان، قم و تبریز بسیار مشهورند، جایی که هنرمندان با استفاده از گره‌های ریز و دقیق، تصاویری شگفت‌انگیز و هنری می‌آفرینند. برای اطلاعات بیشتر در مورد فرش‌ تبریز، به مقاله بررسی فرش دستباف تبریز مراجعه کنید.

در مقابل، فرش‌هایی با رجشمار پایین معمولاً دارای طرح‌های ساده‌تر و نقوش شکسته و درشت‌تر هستند. این نوع فرش‌ها بیشتر در مناطق روستایی و عشایری بافته می‌شوند و به دلیل سادگی و جذابیت بصری خود، مورد توجه دوستداران فرش هستند.

تأثیر رجشمار بر قیمت فرش

رجشمار یکی از عوامل موثر در تعیین قیمت فرش‌های دستباف است. فرش‌هایی با رجشمار بالا معمولاً به دلیل تراکم بیشتر، زمان بافت و طرح‌های پیچیده‌تر، قیمت بالاتری دارند. این نوع فرش‌ها به دلیل زمان بیشتری که برای بافت آن‌ها نیاز است و استفاده از مواد اولیه بیشتر، به‌عنوان فرش‌های گران قیمت شناخته می‌شوند و در بازارهای داخلی و خارجی تقاضای زیادی دارند. در مقابل، فرش‌هایی با رجشمار پایین به دلیل سرعت بیشتر بافت، قیمت‌های پایین‌تری دارند. با این حال، این فرش‌ها نیز بسته به طرح، منطقه تولید و مواد اولیه می‌توانند ارزش قابل‌توجهی داشته باشند.

تفاوت رج و شانه در محاسبه تراکم فرش چیست؟

رج در فرش‌های دستباف به تعداد گره‌هایی گفته می‌شود که در واحد ۷ سانتی‌متر از عرض فرش قرار دارند. به عبارت دیگر، رج تعداد گره‌های موجود در عرض فرش در ۷ سانتی‌متر را مشخص می‌کند. رجشمار در فرش‌های دستباف استفاده می‌شود. هرچه رج بالاتر باشد، به معنای ظرافت بیشتر و تراکم بالاتر فرش است.

شانه در فرش‌های ماشینی به تعداد گره‌هایی که در یک متر از عرض فرش قرار دارد، گفته می‌شود. به بیان ساده‌تر، شانه تعداد گره‌های موجود در عرض فرش در یک متر را مشخص می‌کند. شانه در محاسبه تراکم فرش‌های ماشینی کاربرد دارد. برای مثال، یک فرش ۱۰۰۰ شانه یعنی در هر متر از عرض آن، ۱۰۰۰ گره قرار دارد. هر چه تعداد شانه بیشتر باشد، فرش ظریف‌تر و طرح آن دقیق‌تر خواهد بود. بنابراین، شانه یکی از معیارهای مهم برای سنجش ظرافت و دقت طرح در فرش‌های ماشینی است.

بطور کلی رج در فرش‌های دستباف کاربرد دارد و به تعداد گره‌ها در ۷ سانتی‌متر اشاره دارد، در حالی که شانه در فرش‌های ماشینی به کار می‌رود و به تعداد گره‌ها در ۱ متر فرش اشاره دارد. بنابراین، هر دو عامل به نوعی به تراکم فرش مرتبط هستند، اما در فرش‌های دستباف و ماشینی معنای متفاوتی دارند.